Сайт Яндановой Марины Ивановны

Статистика

Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0

Каталог файлов

Главная » Файлы » Работы учащихся

В категории материалов: 5
Показано материалов: 1-5

Сортировать по: Дате · Названию · Рейтингу · Комментариям · Загрузкам · Просмотрам

       1941-1945 онуудта болоһон Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда Тоорын сомоной соведһээ (тэрэ үедэ Зун-Мурино, Далахай, Шулуута, Тооро гээд ородог байгаа) 427 хүн Эсэгэ Ороноо хамгаалхаяа ошоһон юм. Тэдээн сооһоо ганса Тоороһоо 157–иинь. 90 хүн гэртээ бусажа ерээ, харин 61–иинь дайнай газарнуудта ами наһаяа үгэһэн юм.

     Манай һургуулида 1988 ондо хизаар ороноо шэнжэлэлгын- түүхын музей байгуулагдаһан юм. Музей үхибүүдтэ һонирхолтой болгохын тула олон жэлдэ хүшэр хүндэ ажал ябуулагдаа. Хүндэтэ багша, мүнөө ажалай ветеран Евгения Базыровнагай хүтэлбэри доро музейн гэшүүд олон экспонадуудые суглуулһан байна.

     Мүнөө музей соо Агууехэ дайнда зорюулагдаһан иимэ экспозицинууд бии:

«Дайнда үлэһэн залуу наһан»;
«Юуншье мартагдахагүй, хэншье мартагдахагүй!»;
«Дайнай түшэг- ара тала»;
«Сэрэгшэд- интернационалистнууд»;
«Фронтовик багшанар».

     Агууехэ дайн манай нютагай нэгэшье айлай хажуугаар гараагүй, гэр бүхэнһөө Эсэгэ Ороноо хамгаалхаяа эрэшүүл ошоо. Зарим гэрһээ гурбаад, дүрбөөд хүбүүд ошоһон юм. Энэ дайнай асарһан хохидол, гашуудал манай музейн экспонадууд мүнөөшье болотор, 1941-1945 онуудта болоһон Эсэгэ Ороноо хамгаалгын  дайе бидэ залуу үетэн мартаха еһогүйбди гэжэ һануулжа байдаг. Энэ экспонадууд хадаа гансашье манай Тооро нютагай бэшэ, харин бүхы Совет Ороной арад зоной гаргаһан баатаршалга хэзээдэшьэ мартагдахагүй байһые гэршэлнэ.  

      Эгээн нэгэ сэнтэй тиимэ экспонат минии һанахада, Баатар, Буда Бардуевтанай дайнай газарнуудһаа бэшэжэ байһан гурбан булан боложо эбхээтэй бэшэгүүд болоно гээшэ.

 

 

   1941 ондо Бардуев Лопсон Сундуевичай гэр бүлэһөө гурбан баатар хүбүүдынь Эсэгэ Ороноо хамгаалхаяа ошоһон юм. Буда, Баатар, Гомбо гурбанһаа ганса одхон дүү Гомбо хүбүүниинь гэртээ бусаһан байна.

         Гомбо Лопсонович дайнһаа бусажа ерээд, Тоорынгоо дунда һургуулида түүхын багшаар олон жэлдэ, наһанайнгаа амаралтада гаратараа ажаллаһан юм. Гомбо Лопсоновичай Баатар ахань 1944 оной декабрь һарада Карельскэ Перешеектэ унаа. Буда ахань Иэрэнктэдэ хорото снайперай һомонһоо наһа бараа.

     2012 ондо би музейн гэшүүдээр шэнэ экспонадуудые бэдэрэлгын ба суглуулгын ажал ябуулжа байхадаа, Бардуев Гомбо Лопсоновичай хоер аханарайнь гэртээ бэшэжэ байһан бэшэгүүдые олоһон байнаб. Гомбо Лопсоновичай бага басаган Гита Гомбоевна һонирхолтой хөөрөөнүүдые болон бэшэгүүдые манай музейдэ үгөө. Гурбан булан боложо эбхээтэй энэ бэшэгүүдэй сэн ехэ. Энэ бэшэгүүдые хараад, уншажа байхадаа, минии досоо ехэ һонирхол түрэжэ: «юундэ энэ бэшэгүүд гурбан булан боложо эбхээтэйб?»- гэхэ мэтэ асуудалнууд бодожо, тэрээндэ харюу бэдэрхэ гэжэ шиидэһэн байнаб. Энэ бэшэгүүд миин хуушан шара үнгэтэй саарһан дээрэ бэшэгдээд, конверт үгы дээрэһээ гурбан булан боложо эбхэгдээд, дээрэнь тамга болон полевой почтын тоонууд табяатай.

    1944 ондо бэшэгдэһэн бэшэг соо Буда хүбүүн эжы абынгаа, аха дүүнэрэйнгээ элүүр энхые һуража бэшэхынгээ хажуугаар, колхозойнгоо ажал болон арад тухай тэдэнэй хэр зэргэ таряа, үбһөө хуряалгада ябалсажа байһан тухай һанаагаа зобон һуража бэшэнэ. Бэшэгэй һүүлдэ бэшэг хүлеэжэ байһанаа һануулна.

    Арад зоноймнай гаргаһан баатарша гэршэлһэн энэ бэшэгүүд соо хүбүүдэй тэрэ хатуу шэрүүн дайнай газарта байбашье, өөрынгөө нютагай арад зоной байдал, хэжэ байһан ажал тухай бэшэхыень уншахадаа, тэдэнэй дарагдашагүй сэдьхэлэй байдал болон Эхэ Орондоо дурлал эли тодоор гаража ерэнэ.

 

 

  Энэ бэшэгүүдые харахадаа мүнөө сагай хүнүүдэй бэе бэедээ бэшэгүүдые бэшэхэеэ болиһониинь харамтай.  

     Мүнөө һургуулидамнай виртуальна музей нээгдэхээр хараалагдана. Тэндэ сайт дээрэ һанаһан хүнүүд орожо, Тооро нютагайнгаа ветеранууд болон тэдэнэй гаргаһан баатаршалга тухай олохо. Тиихэдээ мүн баһа эдэ эгээл сэнтэй музейн экспозици болоһон бэшэгүүд тэндэ оролсохо.

        Ажалайнгаа түгэсхэлдэ би иигэжэ хэлэхэеэ һананаб, Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн хадаа бүхы СССР гүрэнэй түүхэдэ эгээл хүндэ, арадай гаргаһан баатаршалгын үе болоно гээшэ. Хүн бүхэн энэ дайе даралгада хабаадаа юм. Ара таладашье, дайнай хатуу газарнуудташье нэгэ хүндэ адли тэмсэжэ, хорото дайсаниие дараа.

     Мүнөө жэлдэ Агууехэ Илалтын 70-жэлэй ойн баяр тэмдэглэхэеэ байхадаа, олон тоото үетэн нүхэдтөө иигэжэ хандаха байнаб: «Алтан дэлхэй дээрэ хэнэй ашаар амиды ябаһанаа, бү мартая! »

 

Работы учащихся | Просмотров: 508 | Загрузок: 0 | Добавил: marina | Дата: 16.04.2015 | Комментарии (0)

ӀӀ. Свадебная обрядность Торских бурят.

   Изучая литературу по этнографии и беседуя со старожилами села, я выяснила, что по содержанию и последовательности исполнения обрядов и церемоний мы выделяем три этапа: досвадебные, свадебные и послесвадебные. И в своей работе я хочу более подробно рассказать об этих этапах.

     1)  К досвадебным обрядам и церемониям относятся:

 1) Обряд «һуралта»;

2) Обряд «Хадаг табилга»;

3) Обряд «Хурабшын мүнгэ эрилгэ»;

4)  Обряд «Үдэр гаргалга».

          1) Обряд «һуралта» (сговор) – это соглашение между родителями обоих сторон вступить в родственные отношения. Выполнение роли посредника поручалось одному из уважаемых родственников, знакомому обеим сторонам, который мог бы справиться с возложенной на него задачей. Случается, что сговор происходит непосредственно между отцами жениха и невесты, или самыми уважаемыми старцами рода.

         2) Обряд  «Хадаг табилга»  (сватовство).    

   Один из уважаемых старцев нашего села, наш информатор Иван Макарович Дугаров за свою жизнь пересватал порядка 30-35 невест. И каждый обряд сватовства, где он принимал участие, он помнит, как сейчас. В этом году ему исполнилось 65 лет.

         Из воспоминаний Ивана Макаровича Дугарова: «Я не раз был свидетелем обряда «хадаг табилга», побывал в разных районах нашей республики, в качестве главного свата «түрүү худа», но самое не забываемое и зрелищное сватовство проходит у нас, тункинцев.

         Обычно для сватовства приезжают несколько родственников жениха, один из самых близких его друзей. Самый старинный и представительный из них называется «түрүү худа» количество сватов обязательно должно быть чётным. После приветствия, обычных разговоров, угощения, приехавший сват начинает излагать цель своего приезда высоким поэтическим слогом. Отец невесты обращается ко всем присутствующим родственникам с вопросом, принять ему хадаг или нет. Если родственники согласны, то отец принимает хадаг. Торжественно подходит к божнице с поклоном и молитвой кладет на алтарь хадаг и зажигает свечу (зула). Сваты должны привезти с собой водки (четное количество-2,4,6 и т.д), молока, зерна, еды. После того, как хадаг принят, все должны объединить явства, попробовать  «худын архи», а затем договариваются о дне свадьбы.

       3) Обряд «Хурабшын мүнгэ эрилгэ»

  Обряд «Хурабшын мүнгэ эрилгэ», о котором мне рассказала не менее уважаемая в нашем селе бабушка, без которой не обходится ни один обряд. Это мать троих детей, бабушка шести внуков, Шойбонова Долгор Дашеевна, 1950 года рождения. К ней обращаются жители из соседних сел (Шулуты, Зун-Мурино, Далахай).  Со слов Долгор Дашеевны, обряд «Хурабшын мүнгэ эрилгэ» считается чисто Тункинским. В обряде участвуют только женщины.  2-3 женщины-родственницы невесты подходят к сватам. У одной из женщин, в этой роли обычно выступает старшая невестка из семьи отца невесты.  В руках у нее большое блюдо (поднос), на нем разложены по кругу деньги, в середине блюда на зерне лежит золотое кольцо. Женщины требуют у сватов «хурабшын мүнгэ» для того, чтобы «шить приданое» невесте, а в некоторых случаях говорят о почитании матери невесты, которая взрастила достойную дочь. 

  Вашему вниманию хочу предоставить видео ролик обряда «Хурабшын мүнгэ эрилгэ», который мы приготовили с членами драматического кружка «Уран үгэ».

«Алтыемнай алтаар,

Мүнгыемнай мүнгөөр хаагты!

Зүһыень зүһөөрнь тааруулагты!»

    Продолжает женщина, на что сваты должны положить золотое кольцо рядом с тем кольцом, которое уже лежит на блюде. Затем они по очереди достают из своих карманов деньги и кладут на те, которые уже лежат на блюде. При этом женщины строго следят, чтобы деньги соответствовали друг другу по достоинству, т.е по цвету. Все сидящие следят за происходящим. Этот обычай сопровождается смехом, шутками. Изрядно «помучив» сватов, женщины оставляют их в покое.

       Начинается общее веселье, произносятся тосты, благопожелания, поют песни и т.д.  Затем сваты собираются ехать домой, их провожают с песнями, благопожеланиями.

        4) Обряд «Үдэр гаргалга».

  Родители жениха, получив согласие родителей невесты, отправлялись в дацан, чтобы выяснить у ламы- астролога возможность заключения брака между молодыми людьми. Если по показаниям астролога-ламы молодые подходили друг другу по своим данным, т. е. по времени и годам рождения, планетам, под которым они родились, то одобрялся их союз и определялся срок свадьбы.  Потом они сообщают родителям невесты, и начинается подготовка к свадьбе.

2)  К свадебным обрядам и церемониям относятся:

Обряд «Хүнжэлэй бүреэдэһэн»
Обряд «Угтамжа»
Обряд «Оро заһалга»
Обряд «Шэнэ гал гуламта носоохо»

3)  К послесвадебным обрядам и церемониям относится:

Обряд «Шэнэ бэриин сай ууха»;
Обряд «Абдараа уудалга» или «Сүндүүг нээлгэ»;

На следующий день в доме жениха проводят обряды «Шэнэ бэриин сай уулга», «Абдараа уудалга». Собираются близкие родственники: дяди, тети, братья и сестры и т.д, чтобы посмотреть и поближе познакомиться с невесткой.

Обряд «Шэнэ бэриин сай уулга».

 С этого момента невеста становится полновластной хозяйкой дома. Она наливает всем гостям чай и все пьют чай новой хозяйки, т.е. «шэнэ бэриин сай». И переходят к следующему обряду.

Обряд «Абдараа уудалга» или «Сүндүүг нээлгэ».

    Перед свадьбой родители и родственники невесты готовят «абдар» - сундук для новой хозяйки. В сундук собирают принадлежности, которые понадобятся хозяйке по дому. А также подарки близким и уважаемым старейшинам рода жениха. Сундук открывает самая старшая невестка жениха «Эзы», которая выкупила ключ в день свадьбы у сватов. После того как все получили подарки начинается веселье, звучат благопожелания (үреэлы) молодым.

ӀV. Заключение.

     Занимаясь исследовательской работой, я узнала очень многое о свадебных обрядах не только села Торы, но и Тункинского района. Я провела интересные беседы со старожилами, знатоками обычаев и традиций родного края, научилась беседовать с ними. Много интересных фактов я узнала из архивных материалов, собранных членами школьного краеведческого музея.

     Хочу сказать, что каждый из нас должен знать обычаи и традиции своего народа, села. Я горжусь тем, что живу именно в этом селе, в родной Тункинской долине, в солнечной Бурятии.

 

Работы учащихся | Просмотров: 1664 | Загрузок: 0 | Добавил: marina | Дата: 04.04.2015 | Комментарии (0)

«Минии хүгшэн эжы»

Халудорова Света, 8-дахи класс

    Минии хүгшэн эжы Холбоева Бадма Мыжитовна 1935 оной сентябриин 20-до түрөө бэлэй. Зургаатай болоогүй байхадань, Мыжит Доржеевич абань, Эсэгэ Ороноо хамгаалгын агууехэ дайнда ябашоо һэн. Долгор Гундыновна хайрата нүхэрынь, үхибүүдээрээ гэртээ үлөө һэн.

  Минии хүгшэн эжы ехэ үлэсхэлэн, хатуу сагта эрэ болоо. Эдеэ хоол, хубсаһа хунар гэжэ хомор байгаа. Дүү үхибүүдөө үргэлсэхэ болоһон минии хүгшэн эжы хүндэ ажалһаа зүрхэ алдангүй ажалладаг, эжыдээ дуһалдаг һэн. Һургуулида юһэ наһатай болоод ошоо. Юһэдэхи класс дүүргээд, түрэл колхоздоо хүдэлхөө үлөө.

    1956 ондо Георгий Самбуевичтай хуби заяагаа холбожо, жаргалтай гэр бүлэ болоо юм. Зургаан үхибүүдые түрэжэ, «гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ» хүргэжэ, бултыень гэр бүлэтэй болгоһон байна. Мүнөө минии хүгшэн эжы арбан долоон аша, хорин гушанарай  зол жаргалынь болоод һууна гэхэдэ алдуу болохогүй. Тэдэнэйнгээ түлөө үдэр бүхэн, алтан дэлхэй дээрэ амиды мэндэ ябахыень бурхандаа мүргэжэ һуудаг юм, минии хайрата хүгшэн эжым!

Работы учащихся | Просмотров: 907 | Загрузок: 0 | Добавил: marina | Дата: 04.04.2015 | Комментарии (0)

«Минии дуратай гэрэй амитан»

     Хүйтэн саг боложо байхада, Иркутск хотын үйлсэ дээрэ бишыхан сагаан миисгэй даараһандаа шангаар уйлажа байһан юм. Минии Зоригто ахай энэ миисгэйе хараад, ехэ хайрлажа,.. гэртээ оруулаа. Уһан соо һайнаар угаажа харахадань, тон хөөрхэн, тун сагаан миисгэй урдаһаань хаража һууба. Харин хотодо багахан гэр соо Снежок гэһэн миисгэйдэ муу байгаа. Иигэжэ Тооро тосхондо намда нүхэр бложо миисгэй ерээ һэн.

     Сагаан миисгэйдээ би Серафим гэжэ нэрэ үгөөб. Юундэб гэхэдэ, нэгэ нарата үдэр Снежок гэһэн миисгэймнай газаа гаража, огородой шорой олоод, тон хүхюутэйгээр хүльбэржэ наадаа. Һүүлээрнь харан гэхэдэм, сагаан миисгэйм хара боро болошоод, урдаһаам хоер нюдөө бэлтылгэн һууба. Тиигээд би миисгэйн нэрые һэлгэжэ, Серафим гэһэн нэрэ үгөөб.

          Ехэ наадаха дуратай, амтатай эдеэ эдидэг, хүнэй хажууда нойрсоходоо баярладаг юм. Баатарлиг зантай байһандаа, манай Барсик гэһэн нохойһоо, юрэдөө, айдаггүй. Зундаа тала дээрэ таршаануудые, эрбээхэйнүүдые бариха дуратай, харин һүүлдэнь борбилоо, хулганаануудые гэтэхэ шадабаритай болоо. Зарим үдэрнүүдтэ ехэл эсэһэн хэбэртэйгээр үни удаан нойрсодог. Газаа гарахаяа һанахадаа, үүдэнэй хажууда ерээд, шангаар бархирдаг. Эльбэхэдэм «мур-мур» гэжэ байжа хүршэгэнэдэг. Ленточкын хойноһоо гүйхэ, һабараа диван, креслын бүд гадартань үрэжэ, эжын сухал хүргэнэ. Харин минии һургуулиһаа ерэхэдэ, харшынгаа хажууда намаяа угтан, ехэл хүхидэг.

  Би өөрынгөө миисгэйдэ ехэл дуратайб.

Бадлуев Бэлигто, 6-дахи класс

 

 

Работы учащихся | Просмотров: 1225 | Загрузок: 0 | Добавил: marina | Дата: 04.04.2015 | Комментарии (0)

  Шэнжэлгын сэдэб: Хүгшэн абым ажалай зам

Бэлдээ: 6-дахи классай һурагша, Ябжанова Аяна

          Минии хүгшэн аба Галсан гэжэ нэрэтэй. Шулуута нютагта 1950 ондо ноябриин 17-до түрэһэн намтартай. Шулуутын эхин һургуули дүүргээд, Тоорын дунда һургуулида һуралсалаа үргэлүүлжэ, дүүргэһэн юм. Һургуулиин һүүлдэ Ербановай нэрэмжэтэ техникумда һураа, тиигээд гэртээ ерэжэ хониндо ажаллаа. 1975 онһоо 1987 он болотор хонишон ябаа. Эрхим ажаллаһанайнгаа түлөө олон тоото грамота болон медальнуудаар шагнагдаа. 1982 ондо Буряадай АССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Укаазаар хони хүтэлбэрилгые хүгжөөлгэдэ габьяатай байһанайнь түлөө хүгшэн абадам «Буряадай АССР-эй габьяата малшан» гэһэн хүндэтэй нэрэ зэргэ олгогдоо юм. Нютагаа нэрлүүлхэ абатай байһанда би омогорхоноб!

       Минии хүгшэн эжытэй сугтаа табан үхибүүдые үргэжэ, «гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ» хүргэжэ, бултыень гэртэй, малтай болгоһон түүхэтэй. Хоер зээ басага үзөөд, 2001 ондо наһа бараа. Мүнөө 12 аша зээнэртэй, нэгэ гушатай болоод байна гээшэ.

       Уг гарбалам Хоньхоб гэһэн һадаһадһаа тараһан байна. Би долоодохи үе хүрэтэр мэдэнэб.

Марактай –- Гарма- Лопсон -Ханда- Галсан-Эдик-Аяна.

 

 

 

Работы учащихся | Просмотров: 820 | Загрузок: 0 | Добавил: marina | Дата: 04.04.2015 | Комментарии (0)